W roku stulecia odzyskania niepodległości Polski serdecznie zapraszamy uczniów szkół podstawowych i klas gimnazjalnych na XIII Rajd Gwiaździsty „Kałużówka 2018”, z okazji Święta Pułkowego, o Przechodni Proporzec 5. Pułku Strzelców Konnych Armii Krajowej. Hasłem i motywem przewodnim podczas tegorocznej wędrówki jest „Pokolenie Niepodległej”.
czytaj dalej
Na polanie Kałużówka, w miejscu historycznej bitwy II Zgrupowania Armii Krajowej Obwodu Dębica, 26 i 27 sierpnia 2017 roku odbyły się uroczystości z okazji 73. rocznicy bitwy i operacji „Burza”. Centralnym punktem obchodów była msza święta, której przewodniczył ks. ppor. Edward Nylec oraz ceremoniał patriotyczno-wojskowy z udziałem 16. Batalionu Saperów z Niska. Na wniosek Zarządu Okręgu Tarnów ŚZŻAK, decyzją szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, 18 osób zostało odznaczonych Medalami Pro Patria.
Tegoroczne wydarzenia rocznicowe wypełnił bogaty program imprez towarzyszących, na które złożyły się: rajd pieszy Szlakiem Partyzanckim, spotkanie pokoleń z udziałem weteranów AK, bieg Szlakiem Partyzanckim oraz nadanie imienia Adama Lazarowicza dla klubu Honorowych Dawców Krwi „Rodacy Rodakom”.
Wspomnienia przy partyzanckim ognisku
W sobotni wieczór na polanie Kałużówka, ponad 120 osób, w tym liczna grupa żołnierzy 33. Batalionu Piechoty Lekkiej z Dębicy, wsłuchiwała się w gawędę i wspomnienia weteranów AK: Zbigniewa Lazarowicza „Bratka”, Jerzego Krusensterna „Toma” i Danuty Iwan „Pszczółki”.
Syn podpułkownika Adama Lazarowicza wspominał m.in. przebieg bitwy:
W pewnym momencie, stojąc na pierwszej linii, zobaczyłem oficera niemieckiego stojącego w czapce. Krzyknąłem do ojca, że tam za drzewem stoi oficer. Złożyłem się i strzeliłem. On zrobił „młynka”. Nie wiem czy ukrywał się przed kulą, czy go trafiłem. Okazało się, że to był dowódca całego batalionu, który nas atakował. Później Niemcy zarządzili wycofywanie. Jak się dowiedziałem od miejscowej ludności, ten dowódca zmarł na wozie. Cała bitwa trwała 15 godzin. Tyle z nimi walczyliśmy. Przez historyków nasza bitwa uznawana jest za największą bitwę partyzancką na Podkarpaciu.
Danuta Iwan z d. Lazarowicz opowiedziała zebranym o swojej działalności w AK. Przysięgę wojskową złożyła na ręce swojego ojca Adama oraz Ludwika Marszałka „Zbroi” mając 15 lat. W swojej działalności konspiracyjnej wykonywała różne prace dla podziemnej armii:
Najpierw byłam gońcem, później łączniczką, a następnie sanitariuszką. Mając 15 lat niczego nie bałam, całkiem mi się to podobało – wspomina z radością. W konspiracji uczęszczała również na tajne komplety. Liceum robiłam już w tym czasie, kiedy UB poszukiwało naszej rodziny. Ukrywałam się pod nazwiskiem Anna Wolańska, ale szkołę skończyłam na swoje nazwisko: Lazarowicz.
O bohaterskiej postawie kobiet opowiadał także Jerzy Krusenstern „Tom”, który wspomniał dzielne siostry bliźniaczki: Barbarę i Krystynę Łopuską, które w czasie oblężenia Kałużówki pobiegły po koce dla rannych żołnierzy. „Tom” wspominał także bohaterską postawę Andrzeja Jabłonowskiego, który niosąc na plecach rannego Tadeusza Ciszka „Jahurę” został śmiertelnie raniony podczas przeskakiwania przez drogę.
Weterani odnieśli się także do bieżących problemów społecznych i historycznych, m.in. do prac poszukiwawczych na warszawskiej „Łączce” oraz do przyjętej przez Sejm RP ustawy dekomunizacyjnej nakazującej usuwanie sowieckich pomników oraz zmiany nazw komunistycznych ulic. Syn podpułkownika „Klamry”, Zbigniew Lazarowicz, uważa że zmiana nazw ulic i wyburzenie pomników jest koniecznością.
To jest najwyższa pora, żeby usunąć pomniki ludzi którzy nas gnębili w imieniu obcego mocarstwa. Ja też byłem zatrzymany przez Polaków. Mówi się, że Polska jest dla wszystkich Polaków. Tak, ale dla tych, którzy tę Polskę szanują i czczą, a nie dla tych, którzy byli oprawcami. Te pomniki, które każą nam czcić tych zbrodniarzy pozbawiających nas niepodległości trzeba zlikwidować.
Wiara, rodzina i Ojczyzna
Niedzielne uroczystości rozpoczęły się od złożenia kwiatów pod pomnikiem cywilnych ofiar walk frontowych oraz poległych w czasie akcji „Burza” żołnierzy AK. Wiązankę złożyła m.in. rodzina Lazarowiczów oraz żołnierze Armii Krajowej z ŚZŻAK Środowiska 5. Pułku Strzelców Konnych AK w Dębicy.
O godzinie 10 na polanie Kałużówka odprawiona została msza święta, której przewodniczył ks. ppor. Edward Nylec, pochodzący z Gumnisk emerytowany proboszcz parafii w Tymbarku.
W homilii ks. Nylec zwrócił uwagę na trzy wartości: wartość wiary, wartość rodziny i wartość Ojczyzny. Przytoczył także fragmenty grypsów pisanych przez Łukasza Cieplińskiego z więziennej celi:
To jest coś więcej niż słowo … to jest świadectwo! Tak! Oni byli nie tylko doskonałymi mistrzami oręża ale przede wszystkim byli i są „tytanami ducha!” – potentatami ducha! W Bogu bronili wartości największych – bezcennych dla Polaka: wiary, rodziny i Ojczyzny! – powiedział kaznodzieja.
Po Eucharystii i odegraniu hymnu państwowego, decyzją szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych wręczone zostały medale „Pro Patria”. Na wniosek Zarządu Okręgu Tarnów ŚZŻAK medalami zostali wyróżnieni: ADAMEK Paweł, BOREK JAN, CEBULA Mateusz, CHĘCIEK Piotr, CZAPLA Tomasz, ĆWIK Bronisław, GOŁĘBIOWSKA Ewa, IWASIECZKO Wojciech, KWIATEK Andrzej, LIS Andrzej, LIS Artur, PAJURA Ryszard, PAWLUS Wiesława, PĘKALA Ryszard, REGUŁA Andrzej, SZEWCZYK Mariusz, ŚWIERK Stanisław, WARZECHA Jan.
Odznaczenia wręczył płk Mirosław Demediuk, naczelnik Wydziału Odznaczeń i Awansów Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, w towarzystwie przedstawicieli wnioskodawców: kpt. Izabeli Podhalańskiej i Macieja Małozięcia.
Po ceremonii wręczenia odznaczeń okolicznościowe wystąpienie, w imieniu weteranów Armii Krajowej, wygłosił Zbigniew Lazarowicz, syn głównodowodzącego na Kałużówce, Adama Lazarowicza „Klamry”.
Część oficjalną zakończył Apel Pamięci, po którym kompania honorowa oddała salwę honorową, a obecne na uroczystości delegacje złożyły wieńce i wiązanki kwiatów.
Ostatnim punktem był piknik historyczny, podczas którego wręczano m.in. „odznaki uczestnika uroczystości”.
Organizatorami obchodów 73. rocznicy bitwy na Kałużówce byli:
Światowy Związek Żołnierzy AK Środowisko 5. Pułku Strzelców Konnych AK w Dębicy,
Parafia pw. Wniebowzięcia NMP w Gumniskach,
Lasy Państwowe Nadleśnictwo Dębica,
Zespół Szkół w Gumniskach im. Majora Adama Lazarowicza,
Powiat Dębicki, Miasto Dębica, Gmina Pilzno i Gmina Dębica.
Patronat honorowy nad uroczystościami objął Jan Józef Kasprzyk p.o. szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, jako inicjator i koordynator obchodów rocznicy akcji „Burza”, pragnie podziękować Wszystkim za liczną obecność na sobotnich i niedzielnych uroczystościach, wyrażając w sposób szczególny wdzięczność osobom i instytucjom zaangażowanym w pomoc przy organizacji.
W sposób szczególny pragniemy podziękować Lasom Państwowym Nadleśnictwu Dębica za poszerzenie i przygotowanie dróg dojazdowych i parkingów przy Kałużówce.
czytaj dalej
Tradycyjnie, w ostatnią niedzielę sierpnia, na polanie Kałużówka odbędą się uroczystości z okazji 73. rocznicy akcji „Burza” i bitwy stoczonej przez żołnierzy II Zgrupowania AK Obwodu Dębica pod dowództwem mjr. Adama Lazarowicza „Klamry”. Patronat honorowy nad uroczystościami objął Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk.
Żołnierze Armii Krajowej Obwodu Dębica „Deser” oraz Komitet Organizacyjny Obchodów 73. rocznicy akcji „Burza” i bitwy na Kałużówce zapraszają do udziału w tegorocznych uroczystościach. Poza oficjalną częścią odbędą się imprezy towarzyszące, na które złoży się spotkanie pokoleń i ognisko partyzanckie na Kałużówce, uroczystość nadania imienia Adama Lazarowicza dla Klubu Honorowych Dawców Krwi, rajd pieszy Szlakiem Partyzanckim, bieg Partyzant oraz piknik historyczny.
W tym roku po raz pierwszy wręczone zostaną „Odznaki uczestników uroczystości”, tym osobom, które po raz trzeci wezmą udział w obchodach i posiadają potwierdzoną legitymację uczestnika.
PROGRAM UROCZYSTOŚCI – 27 sierpnia 2017 roku (niedziela)
godz. 9:30 Pomnik przy drodze Braciejowa – Południk
Złożenie kwiatów przez weteranów Armii Krajowej i delegacje organizatorów
godz. 10:00 Polana Kałużówka *
Msza święta w intencji Ojczyzny
Część oficjalna:
– Hymn państwowy
– Wręczenie Medali Pro Patria
– Apel pamięci
– Salwa honorowa
– Złożenie wieńców i wiązanek kwiatów
Piknik historyczny: grochówka wojskowa, dioramy, prezentacja sprzętu, strzelnica
* W przypadku intensywnych opadów deszczu uroczystości odbędą się w kościele parafialnym w Gumniskach
Imprezy towarzyszące:
26 sierpnia, godz. 15:00 – Rajd pieszy Szlakiem Partyzanckim (wymarsz z parkingu przy Zespole Szkół w Gumniskach)
26 sierpnia, godz. 18:00 – Spotkanie pokoleń na polanie Kałużówka (ognisko partyzanckie z udziałem weteranów AK)
27 sierpnia, godz. 14:00 – Bieg Partyzant Szlakiem Partyzanckim II Zgrupowania AK Obwodu Dębica (start z boiska „Orlik” w Gumniskach)
27 sierpnia, godz. 16:00 – Nadanie imienia Adama Lazarowicza Klubowi HDK „Rodacy – Rodakom” (Dom Kultury „Kosmos” w Dębicy).
Organizatorzy uroczystości:
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Środowisko 5. Pułku Strzelców Konnych AK w Dębicy
Parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gumniskach
Lasy Państwowe Nadleśnictwo Dębica
Zespół Szkół w Gumniskach – Publiczne Gimnazjum im. Majora Adama Lazarowicza w Gumniskach
Powiat Dębicki
Miasto Dębica
Gmina Dębica
Miasto i Gmina Pilzno
Partnerzy:
Hufiec Dębica Związku Harcerstwa Polskiego im. Dębickich Szarych Szeregów
Związek Strzelecki Strzelec Józefa Piłsudskiego JS 2017 Dębica
Grupa Rekonstrukcji Historycznej im. Wojciecha Lisa działająca przy Klubie Historycznym Prawda i Pamięć w Mielcu
Ochotnicza Straż Pożarna w Braciejowej
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Dębicy
PCK – Klub Honorowych Dawców Krwi 237 „Rodacy – Rodakom” w Dębicy
Klub Biegowy „Maratończyk” Dębica
Miejska Komunikacja Samochodowa Sp. z o.o. w Dębicy
Podkarpacka Rada Do Spraw Kombatantów przy Urzędzie Marszałkowskim w Rzeszowie
Katolickie Centrum Edukacji KANA w Dębicy
Serdecznie zapraszamy do udziału w uroczystościach –
W HOŁDZIE BOHATEROM ARMII KRAJOWEJ
czytaj dalej
12 czerwca na Szlaku Partyzanckim II Zgrupowania AK Obwodu Dębica odbył się XII Rajd Gwiaździsty „Kałużówka 2017”. Tegoroczna edycja zmagań poświęcona była działalności Wojskowej Służby Kobiet w Obwodzie Dębica, a na uczestników rajdu czekały zadania związane z poszczególnymi sekcjami WSK. Rajd czerwcowy tradycyjnie odbył się z okazji święta 5. Pułku Strzelców Konnych, w rocznicę wkroczenia pododdziałów 5. PSK do Kijowa 9 czerwca 1920 roku.
Zadania rajdowe
Na uczestników rajdu czekał szereg zadań związanych z służbą i działalnością kobiet dębickiej konspiracji – łączniczek, sanitariuszek Wojskowej Służby Kobiet. Każdy z dwunastu patroli dzielił się na pięć sekcji. Jako pierwsza do rywalizacji ruszyła sekcja łączności konspiracyjnej, której zadaniem było odnalezienie łącznika (rolnika lub leśnika). Po wymianie haseł konspiratorzy zostawiali przesyłkę (zadanie przedrajdowe – film o kobietach dębickiej konspiracji), w zamian otrzymując dalsze instrukcje zadaniowe.
Drugie zadanie przewidziano dla łączności bojowej, która musiała odnaleźć skrytkę wywiadu. W ukrytej na pniu drzewa skrytce znajdowała się wiadomość od Izabeli Łopuskiej-Kałużyńskiej ps. „Żaba” nt. obecności wojsk nieprzyjaciela w okolicy. Po odnalezieniu informacji, należało ją zaszyfrować kodem cyfrowym i nadać do sztabu dowódcy drogą radiową.
Zadaniem sekcji wywiadu było pozyskanie informacji o oddziałach nieprzyjaciela – ilość żołnierzy, stopnie wojskowe, ilość rkm. Sekcja posługiwała się kluczem identyfikacji oznaczeń, a ukryte na drzewach informacje rozmieszczone były na kilkudziesięciometrowym odcinku oznaczonym tabliczką Achtung !! Partizanen.
Sekcja sanitarna musiała odnaleźć rannego w boju partyzanta, którego należało opatrzyć, a następnie bezpiecznie przetransportować stworzonymi przez siebie noszami.
Kobiety konspiracji zajmowały się także kwestiami gospodarczymi: praniem, gotowaniem, cerowaniem, dlatego sekcja gospodarcza miała za zadanie przygotować stos ogniskowy celem przygotowania posiłku oraz biało-czerwone opaski z napisem „WP” na decydujący moment walki – powstanie lub akcję „Burza”.
Decydujące rozstrzygnięcie dla walczących o wolność Polski oddziałów to moment konfrontacji z nieprzyjacielem – akcja „Burza”, która na naszym terenie rozpoczęła się 26 lipca 1944 roku. W działaniach bojowych brały udział wszystkie sekcje, bez oglądania się na stopnie, starszeństwo, tytuły i zaszczyty. Celem była wolna Polska. Zadanie bojowe podczas rajdu składało się z kilku elementów: rzutu granatem do celu, strzelnicy sprawdzającej celność, transportu rannego na czas.
Wszystkie zadanie były starannie przygotowane, aby uczestnicy rajdu dobrze się bawili oraz mieli okazję do wyjątkowego przeżycia historii. Nad przygotowaniem zadań czuwał zespół złożony z członków Światowego Związku Żołnierzy AK Środowiska 5. PSK AK w Dębicy, Związku Strzeleckiego „Strzelec” oraz Koła Modelarskiego „Ogniwko” działającego przy Zespole Szkół Ekonomicznych w Dębicy.
Msza święta i przekazanie proporca
Finałem rajdu była uroczysta msza święta polowa, koncelebrowana, której przewodniczył ks. Ryszard Piasecki, kapelan dębickiego środowiska weteranów Armii Krajowej oraz proboszcz parafii pw. Św. Jadwigi w Dębicy. W homilii ksiądz prałat zwrócił uwagę na dwie bohaterskie postawy: ks. Romana Sitko męczennika za wiarę z okresu II wojny światowej oraz Danuty Siedzikówny, zaznaczając, że swą wojskową służbę rozpoczynała mając tyle samo lat co uczestnicy rywalizacji rajdowej.
Po mszy Maciej Małozięć oraz Tomasz Czapla podsumowali wyniki współzawodnictwa. Następnie wręczono główne trofeum rajdowe – Proporzec 5. Pułku Strzelców Konnych, który najlepszemu patrolowi przekazał dowódca pocztu sztandarowego ŚZŻAK Środowiska 5. PSK AK w Dębicy, kpt. Edmund Książek, wiceprezes dębickiego środowiska ŚZŻAK.
Podczas rajdu najlepszy okazał się Patrol „Dziady” z Miejskiego Gimnazjum nr 1 w Dębicy (opiekun Stanisława Wrona) , który na okres jednego roku otrzymał Przechodni Proporzec 5. PSK.
Uroczystość była także okazją do wręczenie legitymacji członkom Światowego Związku Żołnierzy AK. Decyzją Zarządu Okręgu Tarnów z 16 lutego 2017 roku legitymacje członków nadzwyczajnych przyznano: Grzegorzowi Klocowi oraz Krystianowi Tumińskiemu.
Wyniki rywalizacji rajdowej
Trasa 1 (zielona) – miejsce startu – Gołęczyna Pomnik III Zgrupowania AK
Komendant trasy – Krystian Tumiński, sędzia – Anna Wodzisz, asystent Michał Kosiński
Patrole:
„Leliwiacy” Publiczne Gimnazjum w Głobikowej; „Grom” Zespół Szkół w Jaworzu Górnym; „Dzikie Dziki” Zespół Szkół w Dobrkowie.
W rywalizacji na trasie zwyciężył patrol „Dzikie Dziki”.
Trasa 2 (niebieska) – miejsce startu – Latoszyn Szkoła
Komendant trasy – Tomasz Czapla, sędzia – Aleksandra Lis
Patrole:
„Dziady” Miejskie Gimnazjum nr 1 w Dębicy; „Klamra” Publiczne Gimnazjum w Gumniskach; „Jabłonowscy” Zespół Szkół w Pustkowie Osiedlu.
W rywalizacji na trasie zwyciężył patrol „Dziady”
Trasa 3 (pomarańczowa) – miejsce startu – Braciejowa Pętla
Komendant trasy – Joanna Mazurkiewicz, sędzia – Daniel Orkisz
Patrole:
„Nieprzemakalni” Szkoła Podstawowa nr 9 w Dębicy; „Dzielna Wataha” Szkoła Podstawowa nr 12 w Dębicy; „Bojowa Jedenastka” Szkoła Podstawowa nr 11 w Dębicy.
W rywalizacji na trasie zwyciężył patrol „Bojowa Jedenastka”
Trasa 4 (czerwona) – miejsce startu – Głobikowa Schronisko Rozdzielnia Wiatrów
Komendant trasy – Grzegorz Kloc, sędzia – Andrzej Lis
Patrole:
„Baszta” Zespół Szkół w Zawadzie; „Bluszcze” Zespół Szkół w Paszczynie; „Stasz” Zespół Szkół w Stasiówce.
W rywalizacji na trasie zwyciężył patrol „Bluszcze”.
Wyniki końcowe (wyniki rywalizacji rajdowej oraz wykonanie filmu jako zadania przedrajdowego)
1. Patrol „Dziady” Miejskie Gimnazjum nr 1 w Dębicy – nagroda Przechodni Proporzec 5. Pułku Strzelców Konnych
2. Patrol „Dzikie Dziki” Zespół Szkół w Dobrkowie
3. Patrol „Klamra” Publiczne Gimnazjum w Gumniskach
czytaj dalej
Światowy Związek Żołnierzy AK Środowisko 5 Pułku Strzelców Konnych AK w Dębicy, Katolickie Centrum Edukacji KANA w Dębicy, Miasto Dębica, Miejski Ośrodek Kultury w Dębicy oraz Fundacja Armii Krajowej w Londynie zapraszają na obchody 75. rocznicy przemianowania Związku Walki Zbrojnej i powołania Armii Krajowej. Gościem Honorowym uroczystości będzie Adam hr. Komorowski, syn Komendanta Głównego AK gen. Tadeusza „Bora” Komorowskiego, wiceprezes Fundacji Armii Krajowej w Londynie.
14 lutego 2017 roku przypada 75. rocznica przemianowania Związku Walki Zbrojnej i powołania Armii Krajowej. Z tej wyjątkowej okazji zapraszamy na konferencję pod nazwą: „W Bohaterów prowadziłaś ślady”.
1. Znoszę dla użytku zewnętrznego nazwę ZWZ. -Wszyscy żołnierze w czynnej służbie wojskowej w Kraju stanowią „Armię Krajową” podległą Panu Generałowi, jako jej dowódcy.
2. Stanowisko Pana Generała nosi nazwę Dowódcy Armii Krajowej.
/-/ Naczelny Wódz /-/ Sikorski generał broniRozkaz o przemianowaniu ZWZ i powołaniu AK /fragment/
Dom Kultury MORS w Dębicy, ul. Sportowa 28, 13 lutego 2017 roku, godz. 11:00
PROGRAM
– „Stracony dom” – montaż słowno-muzyczny w wykonaniu Grupy Artystycznej SAFO MOK na kanwie wspomnień Jadwigi Lazarowicz
– Wystąpienie Gościa Honorowego, Pana Adama Komorowskiego, syna Komendanta Głównego Armii Krajowej – gen. Tadeusza „Bora” Komorowskiego,
wiceprezesa Fundacji Armii Krajowej w Londynie
– „Na drodze do utworzenia Armii Krajowej” – wykład dr. Roberta Zaparta, pełnomocnika Fundacji Armii Krajowej w Londynie, wykładowcy na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego
– „Gdzie pierwsze Karpat progi” – występ muzyczny Jakuba „Kolby” Kolbusza.
Przed uroczystością zaplanowano spotkanie Adama Komorowskiego z uczniami Szkoły Podstawowej nr 3 w Dębicy, która nosi imię gen. Tadeusza „Bora” Komorowskiego.
czytaj dalej
Rzecz o nazwie polany Kałużówka
W jednej z lokalnych gazet w kwietniu br. ukazał się artykuł pt. „Kałżówka czy Kałużówka. Nie powielajmy tego wypaczenia”, w którym autor próbuje się doszukać właściwego określenia dla polany, na której 24 sierpnia 1944 roku, rozegrała się główna bitwa w czasie akcji „Burza”. W efekcie dochodzi do wniosku, że właściwą nazwą jest Kałżówka, którą zaproponował Antoni Stańko, na kartach książki pt. „Gdzie Karpat progi”. Czy jednak na pewno ma rację?
Obóz II Zgrupowania
Na wstępnie należy wyjaśnić, że żołnierze II Zgrupowania 5. Pułku Strzelców Konnych Armii Krajowej (zgrupowania nazywanego wymiennie: II baonem, II batalionem, II zgrupowaniem lub II rejonem walki), w pierwszej dekadzie sierpnia 1944 roku przenieśli się z dotychczasowego miejsca postoju, w rejon polany w środku kompleksu leśnego należącego do dóbr Raczyńskich (las majątek Dębica), między Braciejową, Gumniskami, Połomią (wówczas Połomeją), Południkiem, a Grabówką. W tym czasie prawdopodobnie nikt nie używał nazwy Kałżówka czy Kałużówka. Dla żołnierzy był to obóz II zgrupowania.
Sama polana zajmowała spory obszar liczący około 4 ha. Wyglądała zupełnie inaczej niż dzisiaj. Od północy i zachodu teren był odsłonięty, a dwaj gospodarze: Ludwik Niedziela i Stanisław Gawlik uprawiali tutaj role. Dzisiaj ten stok ornej ziemi porośnięty jest gęstą brzeziną. U dołu polanę zamyka strumień biorący swe źródła pod Południkiem, w części lasu zwanego Zimną Wodą. Na północy polana wznosiła się na wysokość 426 m. n.p.m., ze szczytem określanym jako Dębnak (współcześnie na ortofotomapach występuje też jako Dębniak). Stefan Janusz w opracowaniu „Marzanny ponownie zakwitły na krwi” z 1964 roku pisze, że wzgórze 426 przed setkami lat było grodziszczem Wenedów, którzy podobnie jak żołnierze AK w 1944 roku, bronili się w tym miejscu przed obcymi agresorami. Autor nazywa to wzgórze Hatuzą.
Nazwa Hatuza widnieje na większości map topograficznych w skali powyżej 1:50 000 zarówno przed wojną, jak również współcześnie. Określa część lasu gdzie dzisiaj znajduje się pomnik, na południe od wzgórza 426. Hatuza, choć jest najczęściej pojawiającym się terminem na kartograficznych planach, nie utrwaliła się zarówno wśród żołnierzy, jak również wśród miejscowej ludności. Trudno powiedzieć też coś więcej o etymologii tej nazwy.
Gdzie pierwsze Karpat progi
Pojęcie „Kałżówka” spopularyzował w 1984 roku Antoni Stańko, który jak sam zaznacza, przyjął to określenie z map katastralnych Urzędu Miejskiego w Dębicy. Stańko dodaje jednak, że polana jest zwana również Kałużówką. Nie wyjaśnia natomiast skąd wzięło się to określenie.
Nazwa Kałużówka widnieje także na pomniku, który stanął na polanie w 1984 r., a którego treść była proponowana i ustalana przez środowisko weteranów Armii Krajowej.
Nazwy wiejskich przysiółków, fragmentów pól czy lasów czerpane były z tradycji miejscowych, którzy określali w ten sposób dany obszar dla lepszej identyfikacji terenu.
Warto jednak zwrócić uwagę, że w rejonie Hatuzy poza Niedzielami i Gawlikami zamieszkiwali także Kałużowie. Do dzisiaj starsi mieszkańcy wspominają sędziwą panią, nazywaną gwarowo Kałużyną. Jeśli zatem spróbujemy doszukiwać się źródłosłowia nazwy Kałużówka, która nie jest nazwą miejscowości, a potocznym określeniem tej części lasu, to warto zwrócić uwagę, że najprawdopodobniej została ona zaczerpnięta właśnie od nazwiska Kałuża – gospodarzy mieszkających w pobliżu. Przyjmując jednak tezę o poprawności formy Kałżówka, wówczas źródłosłów kierowałby nas do wyrazu „kał” – słowa określającego dawniej „bagno”, „mokradło”. Od tego słowa pochodzi m.in. nazwa Kalisza, miasta w województwie wielkopolskim. O ile jednak Kalisz został wzniesiony na podmokłych terenach w dolinie Prosny, o tyle Hatuza położona była na wzgórzu.
Przekazy i wspomnienia
I jeszcze słowo o genezie pojawienia się obu nazw w źródłach i przekazach wspomnieniowych. Pierwszym tekstem dotyczącym walk na Kałużówce są wspomnienia Adama Lazarowicza zapisane przez Bronisława Pietruchę „Szyszkę”. Pochodzą one z 1944 roku. W tekście inspirowanym przez „Klamrę”, kierownika szkoły w Gumniskach i głównodowodzącego podczas „Burzy” w Obwodzie Dębica, nie występuje żadne określenie dla miejsca obozu II rejonu, ani dla bitwy, która rozegrała się wokół obozu. Treść wspomnień była głównym źródłem z którego korzystał Antoni Stańko przy tworzeniu monografii dębickiej Armii Krajowej.
We wspomnieniach Kazimierza Kemmera „Halnego” z 1957 roku pozycje zgrupowania oraz miejsce bitwy, autor umiejscawia w lesie Połomyja (chodzi o Połomeję, obecnie Połomię). Kemmer pisze
– Nasz oddział szybkim marszem przesunął się w rejon gajówki Władysława Klabachy, na południe od polany Kałużówka, gdzie Komenda Obwodu, zarządziła koncentrację swoich oddziałów partyzanckich. Tam już od kilku dni obozowała bojówka dyspozycyjna dowodzona przez asa rzeszowskiej dywersji – kapitana Józefa Lutaka „Dyzmę”. Obozowała w górzystym terenie lasu i ochraniała sztab Komendy Obwodu.
Kilka dni później dotarł do nas goniec od mjr. Adama Lazarowicza „Klamry” z rozkazem zajęcia pozycji w pobliżu obozu Komendy Obwodu wokół wzgórza w lesie Połomyji (kota 426).
W 1968 roku w wydawnictwie PAX, ukazały się drukiem wspomnienia Władysława Strumskiego pt. „Dziesiątka w akcji”. Publikacja, staraniem syna autora, doczekała się wznowienia w 2004 roku. Drugie wydanie zostało uzupełnione o fragmenty, które w 1968 roku wycięła komunistyczna cenzura, a które autor dopisał publikując wspomnienia w „Echu Załogi”. Oto fragmenty dotyczące miejsca bitwy
– Od trzech dni znajdujemy się na polanie oznaczonej na mapie, jako wzgórze 513 (chodzi o wzgórze 426, które Strumski prawdopodobnie na podstawie innej, błędnej mapy określa jako 513). Inspektor z nieznanych mi przyczyn zgromadził tu wszystkie siły II zgrupowania partyzanckiego. Poza oddziałami i służbami podległymi bezpośrednio sztabowi inspektora, przybyły na polanę – Kałużówka – taką nazwę nosiło słynne wzgórze. Słynne, bo rósł tutaj ogromny dąb, pod którym według miejscowej legendy Jakub Szela podczas rabacji chłopskiej w 1846 roku panów sądził i na śmierć skazywał – kompanie bojowe „Jasnego” i „Pęka”.
Kota 513 wznosi się w odległości około półtora kilometra nad wsią Gumniska i jest oddalona około ośmiu kilometrów w linii powietrznej od Dębicy. Na polanie znajdują się dwa liche domki i dwie stodoły. Jedna mała, druga dość spora. Domki zostały częściowo zajęte przez kwatermistrzostwo, a większą stodołę przydzielono służbie zdrowia z doktorami „Heliosem” i „Lancetem” na czele. Partyzanci z rozkazu dowództwa rozpoczęli budowę szałasów w lesie wokół polany.
W 1984 roku w nakładzie ponad 20 000 ukazała się praca Antoniego Stańko „Gdzie Karpat progi”. Na jej kartach Stańko spopularyzował nazwę Kałżówka, jednak w przypisie w III wydaniu, które ukazało się w 1997 roku, Stańko (jak wspomniano powyżej), wyjaśnił, że nazwę Kałżówka zaczerpnął z map katastralnych, jednak używa się także nazwy Kałużówka.
W swych wspomnieniach pt. „Klamra – mój Ojciec”, które ukazały się w częściach w „Zeszytach Historycznych WiN-u” na początku lat dziewięćdziesiątych, Zbigniew Lazarowicz, syn „Klamry”, wyłącznie używa nazwy Kałużówka. Autor jest także w posiadaniu przedwojennej mapy wojskowej, na której widnieje nazwa Kałużówka.
Od lat 90. XX w. nazwa Kałużówka występuje w większości opracowań naukowych i wspomnieniowych.
Kałużówka to nie jedyny problem, na który można się natknąć przy zgłębianiu wiedzy o działaniach II zgrupowania. Na mapach i w opracowaniach występują także rozbieżności w nazwach: Stożków lub Stoszków, gdzie znajdowały się schrony z bronią ze zrzutów; Pieczowisk lub Piecowisk, gdzie zgrupowanie przeniosło się 25 sierpnia, tuż po bitwie na Kałużówce.
Ciekawostką jest także współczesne określenie miejsca bitwy II zgrupowania na fotomapach znajdujących się w zbiorach Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii. Tam widnieje nazwa Kozłówka.
Problem z nazwami przysiółków wiąże się zapewne z ustną formą przekazu oraz z nazewnictwem umownym. Jeśli jednak poszukamy genezy nazwy Kałużówki, to najpewniej wiąże się ona z Kałużami, gospodarzami, którzy mieszkali w gospodarstwie od strony Połomi. Czy zatem zapis Kałużówka jest błędem lub wypaczeniem? W moim odczuciu nie. Wręcz przeciwnie. Poprawna forma zapisu nazwiska Kałuża powinna nas determinować do stosowania pisowni Kałużówka, nie zaś Kałżówka.
Maciej Małozięć („Biuletyn Informacyjny” wydany z okazji 72. rocznicy akcji „Burza” i bitwy na Kałużówce)
czytaj dalej
W Braciejowej i na polanie Kałużówka, 28 sierpnia 2016 roku, odbyły się uroczystości z okazji 72. rocznicy akcji „Burza” i największej bitwy stoczonej na Podkarpaciu przez żołnierzy Armii Krajowej z oddziałami Wehrmachtu w 1944 roku. W uroczystościach wzięli udział m.in. weterani Armii Krajowej wraz z rodzinami oraz uczestnicy bitwy na Kałużówce, którzy na coroczne uroczystości, pomimo podeszłego wieku, przybyli z różnych stron Polski.
Obchody rozpoczęły się przy pomniku w Braciejowej, na którym w 2014 roku, dzięki staraniom Zarządu ŚZŻAK Środowiska 5. Pułku Strzelców Konnych AK w Dębicy, wymieniona została tablica. Poprzednia gloryfikowała Armię Czerwoną. Ta, przed którą dzisiaj złożono wiązanki kwiatów, upamiętnia bohaterskich żołnierzy Armii Krajowej oraz cywilne ofiary walk frontowych z 1944 i 1945 roku z parafii Gumniska.
Kwiaty przed pomnikiem złożyła delegacja Armii Krajowej na czele z kpt. Izabelą Podhalańską oraz mjr. Zbigniewem Lazarowiczem. Wieniec złożyli też samorządowcy.
Następnie uczestnicy udali się na polanę Kałużówka, gdzie odprawiona została uroczysta msza święta. Eucharystii przewodniczył ks. Jan Michalik, emerytowany proboszcz i rezydent parafii w Podgrodziu.
W homilii ks. Michalik podkreślił niezłomną postawę żołnierzy II Zgrupowania Armii Krajowej Obwodu Dębica. Kaznodzieja wyjaśnił, że żołnierze AK byli prawdziwymi, a nie sezonowymi bohaterami.
Po mszy świętej odbył się ceremoniał patriotyczny z udziałem kompanii honorowej wystawionej przez 16. Tczewski Batalion Saperów z Niska. Okolicznościowe wystąpienie wygłosił starosta dębicki Andrzej Reguła. Odczytany został także okolicznościowy adres od marszałka województwa podkarpackiego Władysława Ortyla, który objął honorowy patronat nad tegorocznymi obchodami.
W imieniu weteranów AK głos zabrał mjr. Zbigniew Lazarowicz, uczestnik bitwy na Kałużówce i syn głównodowodzącego siłami Obwodu AK Dębica – mjr. Adama Lazarowicza „Klamry”. W swoim wystąpieniu nakreślił tło historycznych wydarzeń. Mówił m.in.:
Wydarzenia tamtych dni tak mocno tkwią w pamięci uczestników, że śnić się nam będą do końca życia.
Mimo ran, cierpień, śmierci kolegów, głodu i chwil trwogi czuliśmy się wówczas szczęśliwi i dumni, że mogliśmy po raz pierwszy, po latach niewoli podnieść głowy i stanąć razem do otwartej walki ze śmiertelnym wrogiem. Czyniliśmy to z wielkim zaangażowaniem, bez przymusu, z obowiązku służenia ojczyźnie.
Wzruszające wystąpienie weterana AK zostało nagrodzone gromkimi brawami, po których rozległo się „Sto lat…”.
Na zakończenie odczytany został apel pamięci, a pododdział honorowy oddał salwę honorową. Delegacje złożyły wiązanki kwiatów przed pomnikiem upamiętniającym poległych w czasie akcji „Burza” żołnierzy II Zgrupowania 5. Pułku Strzelców Konnych Armii Krajowej.
W uroczystościach wzięli udział m.in. uczestnicy bitwy na Kałużówce: Zbigniew Lazarowicz (Wrocław) wraz z siostrą – Danutą Iwan, żoną oraz synem. Bronisław Duman (Szczecin) wraz z córką i zięciem oraz Jerzy Krusenstern (Kraków).
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej reprezentowali: Maciej Małozięć (wiceprezes Okręgu Tarnów) oraz Izabela Podhalańska (prezes Środowiska 5. PSK AK w Dębicy), a także Zarząd ŚZŻAK Środowiska 5. PSK AK w Dębicy, weterani AK z Dębicy, Rzeszowa, Kolbuszowej, Tarnowa.
Z okazji tegorocznych obchodów wydany został bogato ilustrowany „Biuletyn Informacyjny” pod redakcją Macieja Małozięcia. Znalazły się w nim teksty m.in.: Tomasza Czapli, Piotra Drogonia i Marty Meinhart.
Głównymi organizatorami obchodów byli: Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Środowisko 5. Pułku Strzelców Konnych AK w Dębicy, lokalne samorządy oraz Nadleśnictwo Dębica, Zespół Szkół w Gumniskach oraz Parafia NMP w Gumniskach.
Fotorelacja: Magdalena Strzępek, © ak1944.pl
czytaj dalej
W niedzielę 28 sierpnia 2016 roku, na polanie Kałużówka, odbędą się tradycyjne uroczystości z okazji rocznicy akcji „Burza” i bitwy na Kałużówce. Poniżej prezentujemy program tegorocznych obchodów, a także godziny odjazdów bezpłatnych autobusów, które dowiozą uczestników uroczystości z Pilzna (Dworzec Autobusowy) i Dębicy (Plac Solidarności). Patronat honorowy nad uroczystościami objął Marszałek Województwa Podkarpackiego – Władysław Ortyl. Uwaga! W przypadku intensywnych opadów deszczu uroczystości odbędą się w kościele parafialnym w Gumniskach.
Weterani Armii Krajowej, żołnierze Obwodu AK Dębica „Deser” oraz Komitet Organizacyjny Obchodów 72. rocznicy akcji „Burza” i bitwy na Kałużówce, serdecznie zapraszają na uroczystości patriotyczno-religijne, które odbędą się w niedzielę 28 sierpnia 2016 roku w Braciejowej oraz na Kałużówce.
PROGRAM UROCZYSTOŚCI – 28 sierpnia 2016 roku (niedziela)
godz. 9:30 Pomnik przy drodze Braciejowa – Południk
Złożenie kwiatów przez weteranów Armii Krajowej i delegacje organizatorów
godz. 10:00 Polana Kałużówka
Msza święta w intencji Ojczyzny
Oficjalne obchody:
– hymn państwowy
– apel poległych
– salwa honorowa
– złożenie wieńców i wiązanek kwiatów
Piknik patriotyczno-historyczny: grochówka wojskowa, diorama historyczna
* W przypadku intensywnych opadów deszczu uroczystości odbędą się w kościele parafialnym w Gumniskach
Impreza towarzysząca:
28 sierpnia 2016 – godz. 14:00 Bieg Szlakiem Partyzanckim II Zgrupowania Armii Krajowej
Obwodu Dębica (rozpoczęcie na boisku Orlik w Gumniskach)
Autobusy dla uczestników:
Dębica Plac Solidarności – odjazd godz. 8:30
Pilzno Dworzec Autobusowy – odjazd godz. 8:30
Informujemy, że podczas pikniku historycznego rozdawane będą karty uczestnika uroczystości. Trzykrotna obecność podczas obchodów bitwy na Kałużówce upoważnia do otrzymania brązowej odznaki uczestnika uroczystości na Kałużówce. Pierwsze odznaki zostaną wręczone podczas uroczystości za rok. Osoby, które w 2015 roku otrzymały karty, powinny je przynieść na tegoroczne obchody.
Na Kałużówce wręczany będzie także okolicznościowy „Biuletyn Informacyjny”, w którym piszemy między innymi o odnowionym Szlaku Partyzanckim, prawidłowej nazwie polany, która stała się miejscem bitwy w 1944 roku oraz zrzutach broni i uzbrojeniu oddziałów II Zgrupowania . W numerze nie zabranie także wspomnień, relacji, aktualności i ciekawostek.
czytaj dalej
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Środowisko 5. Pułku Strzelców Konnych AK w Dębicy, Parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gumniskach, Zespół Szkół w Gumniskach oraz Katolickie Centrum Edukacji KANA zapraszają na XI Rajd Gwiaździsty „KAŁUŻÓWKA 2016” o Przechodni Proporzec 5. Pułku Strzelców Konnych „Kałużówka 2016” Szlakiem Partyzanckim II Zgrupowania Armii Krajowej Obwodu Dębica.
Cele rajdu
XI Rajd Gwiaździsty o Przechodni Proporzec 5. Pułku Strzelców Konnych „Kałużówka 2016” Szlakiem Partyzanckim II Zgrupowania Armii Krajowej Obwodu Dębica jest edukacyjno-wychowawczym projektem mającym na celu:
Informacja o warunkach uczestnictwa
Szkoła oprócz patrolu, może wydelegować na rajd większą grupę uczniów, ale dopiero na Mszę św.
i uroczyste podsumowanie rajdu połączone z przekazaniem proporca na polanie Kałużówka.
Warunki turystyczne szlaku i zalecenia dla uczestników:
Organizatorzy zapewniają:
~ jeden gorący posiłek;
~ pamiątkowe upominki dla każdego uczestnika.
Trofea i nagrody:
~ dyplom przejścia szlaku dla wszystkich patroli;
~ najlepszy patrol otrzyma Przechodni Proporzec 5. Pułku Strzelców Konnych na okres 1 roku (do następnego Rajdu Gwiaździstego Kałużówka 2017).
Transport i miejsce startu:
Zbiórka uczestników 10 czerwca 2016 roku o godzinie 8:30 na jednym z czterech punktów startowych:
UWAGA: Informacja o miejscu rozpoczęcia rajdu dla każdego patrolu będzie podana telefonicznie po otrzymaniu kart zgłoszeń. Poinformujemy także o możliwości dotarcia do punktu startowego dostępnymi środkami lokomocji.
Powrót podstawionymi autobusami do Dębicy i Pilzna po zakończeniu rajdu.
Program rajdu:
8:30 Zbiórka uczestników w wyznaczonych punktach
8:45-13:00 Wędrówka szlakiem, połączona z wykonywaniem zadań na trasie
13:30 Msza święta na polanie Kałużówka
14:20 Podsumowanie rajdu, wręczenie Przechodniego Proporca 5. Pułku Strzelców Konnych AK
15:00 Kuchnia Polowa – posiłek dla wszystkich uczestników
16:00 Zakończenie rajdu
Karty zgłoszenia: należy dostarczyć do dnia 3 czerwca 2016 roku osobiście, faksem, pocztą tradycyjną lub za pośrednictwem poczty email na jeden z adresów:
Zespół Szkół w Gumniskach, Gumniska 120, 39 – 210 Dębica, tel./fax 014 681 66 79, spgum@gazeta.pl
lub Katolickie Centrum Edukacji KANA, ul. Chopina 2, 39-200 Dębica, tel. 14 6969 110, kana.debica@wp.pl
Organizatorzy:
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Środowisko 5. Pułku Strzelców Konnych AK w Dębicy
Publiczne Gimnazjum im. Majora Adama Lazarowicza w Gumniskach
Parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gumniskach
Katolickie Centrum Edukacji „KANA” w Dębicy
Partnerzy:
Powiat Dębicki
Gmina Pilzno
Miejski Zarząd Oświaty w Dębicy
Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica
Lasy Państwowe – Nadleśnictwo Dębica
Miejska Komunikacja Samochodowa Sp. z o.o. w Dębicy
Hufiec Dębica Związku Harcerstwa Polskiego im. Dębickich Szarych Szeregów
Hufiec Pilzno Związku Harcerstwa Polskiego im. Aleksandra Kamińskiego ps. „Kamyk”
Związek Strzelecki „Strzelec” JS 2017
Zadania przedrajdowe:
Warunkiem uczestnictwa w XI Rajdzie Gwiaździstym „Kałużówka 2016” jest wykonanie przez patrol zadań przedrajdowych.
Prosimy opiekunów o wcześniejsze zorganizowanie grupy i przygotowanie zadań. Zadania powinny angażować całą grupę.
czytaj dalej
Bracia Kamil i Damian Gleniowie, uczniowie Zespołu Szkół Ekonomicznych im. Janusz Korczaka w Dębicy, realizują projekt pn. „Miejsca pamięci — materialne świadectwo wydarzeń szczególnych dla lokalnej i narodowej tożsamości”. Chcą upamiętnić bitwę stoczoną na polanie Kałużówka przez żołnierzy II Zgrupowania AK Obwodu Dębica. Dzięki temu mają szansę dostać się do Sejmu Dzieci i Młodzieży, który będzie obradował na Wiejskiej 1 czerwca br.
czytaj dalej
Tytuł artykułu: Walki II Zgrupowania 5 pułku strzelców konnych AK w okresie „Burzy” na ziemi dębickiej, [w:] „Zeszyty Historyczne Semper Fidelis”, nr 1(5)2011
Autor artykułu: Maciej Małozięć
Redaktor naczelny zeszytu: Paweł Korzeniowski
Wydawca: Studenckie Koło Naukowe Semper Fidelis
ISSN: 1689-9709
Format: 16.5×23,4 cm
Oprawa: Miękka
Wydanie: Rzeszów, 2011 r.
Język: polski
Artykuły i rozprawy:
Michał Podrazik, Neleidzi z Pylos w tradycji ateńskiej
Daniel Hanik, Kelti vo vcasnohistorickych dejinach Slovenska
Bożena Wolano, Kazimierz Wielki wśród „gwiazd Kościoła” – spory i walki z biskupami i o biskupstwa
Krzysztof Klikicki, Prlblemy reformy Akademii Zamoyskiej w II połowie XVII w. i I połowie XVIII w.
Marcin Smoter, Stosunek mocarstw europejskich, papiestwa i polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego do powstania styczniowego
Marzena Koterbicka, Wiejscy lekarze – z dziejów walki z chorobą w Galicji w dobie autonomii
Andrzej Skowron, Wymiana mostów kolejowych na rzekach Wisłok i Przybyszówka pod Rzeszowem w 1883 r.
Maciej Małozięć, Walki II Zgrupowania 5 pułku strzelców konnych AK w okresie „Burzy” na ziemi dębickiej\
Paweł Korzeniowski, Wojna o Falklandy, Malwiny, część I
Żaneta Mrożek, W poszukiwaniu modelu etosu pracy
Zbigniew Radoń, Rymanów i Posada Dolna w latach 1939-1947 – wspomnienia rodzinne
Ireneusz Thomas, Zdzisław „Bruno” Kadlewicz
czytaj dalej
