XII Rajd Gwiaździsty „Kałużówka 2017” o Przechodni Proporzec 5. Pułku Strzelców Konnych

Format: A4
Wydanie: 2017 r.
Język: polski
Redakcja i skład: Maciej Małozięć

12 czerwca na Szlaku Partyzanckim II Zgrupowania AK Obwodu Dębica odbył się XII Rajd Gwiaździsty „Kałużówka 2017”. Tegoroczna edycja zmagań poświęcona była działalności Wojskowej Służby Kobiet w Obwodzie Dębica, a na uczestników rajdu czekały zadania związane z poszczególnymi sekcjami WSK. Rajd czerwcowy tradycyjnie odbył się z okazji święta 5. Pułku Strzelców Konnych, w rocznicę wkroczenia pododdziałów 5. PSK do Kijowa 9 czerwca 1920 roku.

Zadania rajdowe
Na uczestników rajdu czekał szereg zadań związanych z służbą i działalnością kobiet dębickiej konspiracji – łączniczek, sanitariuszek Wojskowej Służby Kobiet. Każdy z dwunastu patroli dzielił się na pięć sekcji. Jako pierwsza do rywalizacji ruszyła sekcja łączności konspiracyjnej, której zadaniem było odnalezienie łącznika (rolnika lub leśnika). Po wymianie haseł konspiratorzy zostawiali przesyłkę (zadanie przedrajdowe – film o kobietach dębickiej konspiracji), w zamian otrzymując dalsze instrukcje zadaniowe.

Drugie zadanie przewidziano dla łączności bojowej, która musiała odnaleźć skrytkę wywiadu. W ukrytej na pniu drzewa skrytce znajdowała się wiadomość od Izabeli Łopuskiej-Kałużyńskiej ps. „Żaba” nt. obecności wojsk nieprzyjaciela w okolicy. Po odnalezieniu informacji, należało ją zaszyfrować kodem cyfrowym i nadać do sztabu dowódcy drogą radiową.

Zadaniem sekcji wywiadu było pozyskanie informacji o oddziałach nieprzyjaciela – ilość żołnierzy, stopnie wojskowe, ilość rkm. Sekcja posługiwała się kluczem identyfikacji oznaczeń, a ukryte na drzewach informacje rozmieszczone były na kilkudziesięciometrowym odcinku oznaczonym tabliczką  Achtung !! Partizanen.

Sekcja sanitarna musiała odnaleźć rannego w boju partyzanta, którego należało opatrzyć, a następnie bezpiecznie przetransportować stworzonymi przez siebie noszami.

Kobiety konspiracji zajmowały się także kwestiami gospodarczymi: praniem, gotowaniem, cerowaniem, dlatego sekcja gospodarcza miała za zadanie przygotować stos ogniskowy celem przygotowania posiłku oraz biało-czerwone opaski z napisem „WP” na decydujący moment walki – powstanie lub akcję „Burza”.

Decydujące rozstrzygnięcie dla walczących o wolność Polski oddziałów to moment konfrontacji z nieprzyjacielem – akcja „Burza”, która na naszym terenie rozpoczęła się 26 lipca 1944 roku. W działaniach bojowych brały udział wszystkie sekcje, bez oglądania się na stopnie, starszeństwo, tytuły i zaszczyty. Celem była wolna Polska. Zadanie bojowe podczas rajdu składało się z kilku elementów: rzutu granatem do celu, strzelnicy sprawdzającej celność, transportu rannego na czas.

Wszystkie zadanie były starannie przygotowane, aby uczestnicy rajdu dobrze się bawili oraz mieli okazję do wyjątkowego przeżycia historii. Nad przygotowaniem zadań czuwał zespół złożony z członków Światowego Związku Żołnierzy AK Środowiska 5. PSK AK w Dębicy, Związku Strzeleckiego „Strzelec” oraz Koła Modelarskiego „Ogniwko” działającego przy Zespole Szkół Ekonomicznych w Dębicy.

Msza święta i przekazanie proporca

Finałem rajdu była uroczysta msza święta polowa, koncelebrowana, której przewodniczył ks. Ryszard Piasecki, kapelan dębickiego środowiska weteranów Armii Krajowej oraz proboszcz parafii pw. Św. Jadwigi w Dębicy. W homilii ksiądz prałat zwrócił uwagę na dwie bohaterskie postawy: ks. Romana Sitko męczennika za wiarę z okresu II wojny światowej oraz Danuty Siedzikówny, zaznaczając, że swą wojskową służbę rozpoczynała mając tyle samo lat co uczestnicy rywalizacji rajdowej.
Po mszy Maciej Małozięć oraz Tomasz Czapla podsumowali wyniki współzawodnictwa. Następnie wręczono główne trofeum rajdowe – Proporzec 5. Pułku Strzelców Konnych, który najlepszemu patrolowi przekazał dowódca pocztu sztandarowego ŚZŻAK Środowiska 5. PSK AK w Dębicy, kpt. Edmund Książek, wiceprezes dębickiego środowiska ŚZŻAK.
Podczas rajdu najlepszy okazał się Patrol „Dziady” z Miejskiego Gimnazjum nr 1 w Dębicy (opiekun Stanisława Wrona) , który na okres jednego roku otrzymał Przechodni Proporzec 5. PSK.
Uroczystość była także okazją do wręczenie legitymacji członkom Światowego Związku Żołnierzy AK. Decyzją Zarządu Okręgu Tarnów z 16 lutego 2017 roku legitymacje członków nadzwyczajnych przyznano: Grzegorzowi Klocowi oraz Krystianowi Tumińskiemu.

Wyniki rywalizacji rajdowej

Trasa 1 (zielona) – miejsce startu – Gołęczyna Pomnik III Zgrupowania AK
Komendant trasy – Krystian Tumiński, sędzia – Anna Wodzisz, asystent Michał Kosiński
Patrole:
„Leliwiacy” Publiczne Gimnazjum w Głobikowej; „Grom” Zespół Szkół w Jaworzu Górnym; „Dzikie Dziki” Zespół Szkół w Dobrkowie.
W rywalizacji na trasie zwyciężył patrol „Dzikie Dziki”.

Trasa 2 (niebieska) – miejsce startu – Latoszyn Szkoła
Komendant trasy – Tomasz Czapla, sędzia – Aleksandra Lis
Patrole:
„Dziady” Miejskie Gimnazjum nr 1 w Dębicy; „Klamra” Publiczne Gimnazjum w Gumniskach; „Jabłonowscy” Zespół Szkół w Pustkowie Osiedlu.
W rywalizacji na trasie zwyciężył patrol „Dziady”

Trasa 3 (pomarańczowa) – miejsce startu – Braciejowa Pętla
Komendant trasy – Joanna Mazurkiewicz, sędzia – Daniel Orkisz
Patrole:
„Nieprzemakalni” Szkoła Podstawowa nr 9 w Dębicy; „Dzielna Wataha” Szkoła Podstawowa nr 12 w Dębicy; „Bojowa Jedenastka” Szkoła Podstawowa nr 11 w Dębicy.
W rywalizacji na trasie zwyciężył patrol „Bojowa Jedenastka”

Trasa 4 (czerwona) – miejsce startu – Głobikowa Schronisko Rozdzielnia Wiatrów
Komendant trasy – Grzegorz Kloc, sędzia – Andrzej Lis
Patrole:
„Baszta” Zespół Szkół w Zawadzie; „Bluszcze” Zespół Szkół w Paszczynie; „Stasz” Zespół Szkół w Stasiówce.
W rywalizacji na trasie zwyciężył patrol „Bluszcze”.

Wyniki końcowe (wyniki rywalizacji rajdowej oraz wykonanie filmu jako zadania przedrajdowego)
1. Patrol „Dziady” Miejskie Gimnazjum nr 1 w Dębicy – nagroda Przechodni Proporzec 5. Pułku Strzelców Konnych
2. Patrol „Dzikie Dziki” Zespół Szkół w Dobrkowie
3. Patrol „Klamra” Publiczne Gimnazjum w Gumniskach

2 lutego 1944 roku przy nasypie kolejowym w Dębicy Niemcy zamordowali 54. Polaków. Był to odwet niemieckiego okupanta za akcję bojową przeprowadzoną przez oddziały Armii Krajowej w Czarnej Tarnowskiej w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1944 roku. Każdego roku w Dębicy organizowane są uroczystości rocznicowe upamiętniające ofiary z 1944 roku. W tym roku organizatorami uroczystości byli: Miasto Dębica, Parafia pw. Matki Bożej Anielskiej oraz Hufiec ZHP Dębica.

Uroczystości z okazji 2 lutego od kilku lat mają podobny przebieg. Rozpoczynają się mszą świętą w kościele pw. Ducha Świętego, a po Eucharystii uczestnicy przejeżdżają na miejsce mordu przy nasypie kolejowym, by oddać hołd pomordowanym w tym miejscu Polakom.

W tegorocznej mszy świętej wzięło udział wielu dębiczan. Licznie przybyły także poczty sztandarowe: instytucji, związków, szkół i stowarzyszeń.
W homilii ks. Jan Krupa, proboszcz parafii pw. Matki Bożej Anielskiej, nawiązał do przypadającej w tym roku setnej rocznicy objawień Matki Bożej w Fatimie. Jak zauważył kaznodzieja, Matka Boża objawiła się siostrze Łucji miesiąc przed tragicznymi wydarzeniami, które miały miejsce w Dębicy w lutym 1944 roku z przyzwoleniem na ujawnienie światu Trzeciej Tajemnicy Fatimskiej.

Po mszy świętej uczestnicy udali się pod pomnik, gdzie 73. lata temu doszło do tragicznego wydarzenia. Tam odbył się krótki ceremoniał patriotyczno-religijny. Przybyłe delegacje złożyły także wiązanki kwiatów. W uroczystościach wzięła udział także delegacja Światowego Związku Żołnierzy AK Środowiska 5. PSK AK w Dębicy.

Msza święta w intencji ofiar z 2 lutego 1944 roku, odbyła się także w parafii pw. Św. Jadwigi. Przed laty właśnie tam odbywały się coroczne nabożeństwa, po których modlono się na cmentarzu wojskowym, w miejscu pochówku pomordowanym Polaków. Organizatorem ówczesnych uroczystości był Zarząd Oddziału Dębica Światowego Związku Żołnierzy AK.

fot. www.janwarzecha.pl

Major „Zbroja”
Autor: Tomasz Balbus
Wydawca: IPN Wrocław
ISBN: 978-83-61631-31-6
Format: 16,5 x 24 cm
Liczba stron: 228
Oprawa: Twarda
Wydanie: Wrocław, 2013 r.
Język: polski

SPIS TREŚCI

Przedmowa

Wstęp

Część I Korzenie

Ród Marszałkow i gniazdo rodzinne w Brzezinach

Rodzicie, dom rodzinny i dzieciństwo

Część II Nauka i służba

W gimnazjum w Dębicy

W służbie wojskowej II Rzeczypospolitej

Część III Żołnierz Polskiego Państwa Podziemnego

Na placówce „Bomba” – Brzeziny ZWZ – AK

Oficer szkoleniowy

Komendant Podobwodu AK Sędziszów Małopolski

Na czele Obwodu AK Dębica

W akcji „Burza”

Część IV O Polskę wolną i niezawisłą

Nowa konspiracja

„Wolność i Niezawisłość”

„Ku Wolności”

Na południu Rzeszowszczyzny

Nowe zadania i wybory

Rok 1947. Kierownik Okręgu Wrocław WiN

Część V Za więziennym murem

Aresztowanie

Śledztwo

„W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej…

W celi śmierci

Egzekucja

Zakończenie

Aneks 1

Aneks 2

Wykaz skrótów

Bibliografia

Indeks osób

Indeks miejscowości

Pomnik upamiętniający pchor. Mariana Chmielewskiego został poświęcony 18 sierpnia 1996 roku. Inicjatorami upamiętnienia byli koledzy z plutonu dywersyjnego i członkowie ŚZŻAK w Dębicy.
Pomnik uległ jednak zniszczeniu, a tablica upamiętniająca bohatera, prawdopodobnie podczas prac budowlanych na stacji kolejowej, zaginęła.
Z tej racji Zarząd ŚZŻAK Środowiska 5. PSK AK w Dębicy w lipcu 2014 roku podjął decyzję o odnowieniu pomnika i ufundowaniu nowej tablicy.
W pomoc włączyła się gmina Czarna.

Uroczystość odsłonięcia odnowionego obelisku odbyła się 17 sierpnia 2014 roku i rozpoczęła się mszą świętą sprawowaną przy grocie NMP w Straszęcinie. Następnie uczestnicy uroczystości przejechali pod stację kolejową w Grabinach gdzie odbyła się część oficjalna uroczystości.
Odnowiony pomnik poświęcił ks. Bogusław Czech, a odsłonięcia monumentu dokonali: por. Izabela Podhalańska i wójt gminy Józef Chudy.
Następnie głos zabrał Maciej Małozięć, wiceprezes Okręgu Tarnów i inicjator odnowienia pomnika, który przypomniał postać pchor. Mariana Chmielewskiego ps.„Maria”.

Na tablicy znajduje się napis:

PAMIĘCI

PCHOR. MARIANA CHMIELEWSKIEGO

PS. „MARIA” ŻOŁNIERZA ARMII KRAJOWEJ

POLEGŁEGO W WALCE Z NIEMIECKĄ

POLICJĄ KOLEJOWĄ W DNIU 19 VIII 1943 R.

KOLEDZY Z PLUTONU DYWERSYJNEGO

I CZŁONKOWIE Ś.Z.Ż. A.K. DĘBICA

W 53. ROCZNICĘ ŚMIERCI

GRABINY 18 VIII 1996 R.

ODNOWIONO W 2014 R.

Losy Armii Krajowej na Rzeszowszczyźnie (sierpień – grudzień 1944). Wspomnienia i dokumenty
Autor: Jan Łopuski
Wydawca: Editions Spotkania
ISBN:
Format: 14.2 x 22.2 cm
Liczba stron: 372
Oprawa: Miękka
Wydanie: Warszawa, 1990 r.
Język: polski

Wspomnienia te poświęcam pamięci mojego bohaterskiego dowódcy majora Łukasza Cieplińskiego – pseudonim „Pług”

Spis treści

Spis skrótów, kryptonimów i odznaczeń szyfrowych s. 7

Słowo wstępne s. 11

Rozdział I. Struktura organizacyjna Podokręgu Armii Krajowej Rzeszów i obsada stanowisk dowodzenia w okresie akcji Burza s. 23

Rozdział II. Stosunek Armii Krajowej i organów Polskiego Państwa Podziemnegodo wojsk radzieckich w rozkazach dotyczących wykonania akcji Burza s. 29

Rozdział III. Pierwsze kontakty s. 39

Rozdział IV. Nastroje społeczeństwa s. 69

Rozdział V. W drugiej konspiracji s. 87

Rozdział VI. Uniemożliwienie pomocy powstaniu warszawskiemu s. 109

Rozdział VII. Mobilizacja czy branka do wojska generała Berlinga s. 119

Rozdział VIII. Stosunek Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego do tworzenia przez PKWN aparatu władzy i administracji terenowej s. 145

Rozdział IX. Aparat policyjny s. 163

Rozdział X. Stosunki polityczne s. 177

Rozdział XI. Walka propagandowa s. 203

Rozdział XII. Represje, terror, samoobrona s. 229

Rozdział XIII. Moje aresztowanie, śledztwo i zsyłka s. 297

Rozdział XIV. Dalsze losy rzeszowskiej Armii Krajowej:
Zamiast epilogu s. 309
Ujawnienie 24 Dywizji Piechoty s. 310
Proces IV Zarządu Głównego WiN s. 336
Wspomnienie o Łukaszu Cieplińskim s. 345

Posłowie s. 354

Indeks osób s. 359

Spis ilustracji i dokumentów s. 369

Urodzony 14 października 1902 roku w Berezownicy Małej k. Zbaraża na Podolu. Syn Franciszka i Wandy z d. Ojak.  W 1919 zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego. Wziął udział w walkach na Wołyniu. Ponownie zgłosił się ochotniczo do wojska w 1920 roku, został ranny w walkach pod Ostrołęką. Po uzyskaniu matury w 1921 roku, rozpoczął studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1931 r. ukończył kurs podchorążych piechoty i został mianowany podporucznikiem WP. Awansowany w 1936 do stopnia porucznika. Zwolniony z czynnej służby na wskutek złego stanu zdrowia. Zamieszkał w Gumniskach k. Dębicy. W czasie kampanii wrześniowej dołączył do zgrupowania walczącego w rejonie Rawy Ruskiej. Po powrocie do Gumnisk pełnił obowiązki kierownika szkoły podstawowej. Rozpoczął działalność konspiracyjną w SZP. W konspiracji używał m.in. następujących pseudonimów: „Jadzik”, „Grot”, „Klamra”. W 1940 roku został komendantem Placówki Dębica, a następie komendantem Obwodu w grudniu 1940 r. Pod jego dowodzeniem Obwód „Deser” wyrósł do rangi najlepszego Obwodu w Inspektoracie Rzeszowskim za co otrzymał w nagrodę sztandar przechodni. W 1943 roku awansowany do stopnia kapitana, a rok później do stopnia majora (nominacje otrzymał w styczniu 1945 roku). W czerwcu 1944 r. awansowany na stanowisko I zastępcy inspektora w Inspektoracie Rejonowym w Rzeszowie. W czasie „Burzy” dowodził Obwodem Dębica, który w ramach 24 DP, miał odtwarzać 5. psk AK. Współdziałał z Armią Czerwoną dostarczając jej cennych informacji wywiadowczych dot. położenia i wiedzy nt. wojsk niemieckich. Za tą pomoc został odznaczony Orderem Czerwonej Gwiazdy. Dowodził oddziałami Zgrupowania „Rygla” w walce na Kałużówce 24 sierpnia 1944 r. Po wyjściu z lasów (prawdopodobnie na mocy uzgodnień Izabeli Kałużyńskiej z dowódcą niem. jednostki, płk. von Graafem) przebywał po zachodniej stronie frontu. Po przedostaniu się do Rzeszowa pełnił funkcje inspektora likwidowanego Inspektoratu AK Rzeszów. Następnie zaangażował się w działalność w strukturach Nie – DSZ – WiN. Pełnił m.in. funkcje inspektora Inspektoratu DSZ Rzeszów, kierownika Okręgu WiN Rzeszów, wiceprezesa Obszaru Południowego WiN, kierownika Okręgu WiN Wrocław i zastępcy prezesa IV Zarządu Głównego WiN. Aresztowany przez UB 5 grudnia 1947 przeszedł okrutne śledztwo w kazamatach UB. Funkcjonariusze komunistycznego aparatu bezpieczeństwa starali się nakłonić Lazarowicz do objęcia funkcji prezesa w V pozorowanym Zarządzie Głównym WiN, na co ten nie wyraził zgody. W dniu swoich 48 urodzin został skazany na karę śmierci. Zamordowany w dniu 1 marca 1951 roku w więzieniu przy Rakowieckiej na Mokotowie. Miejsce pochówku nieznane. W 2003 roku staraniem żołnierzy skupionych w Środowisku 5. psk AK ŚZŻAK, odsłonięto symboliczny nagrobek Adama Lazarowicza na cmentarzu wojskowym w Dębicy.

Dziesiątka w akcji
Autor: Władysław Strumski
Wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dębickiej
ISBN: 83-921333-0-7
Format: 15×21.5 cm
Liczba stron: 184+wkładka z ilustracjami
Oprawa: Twarda
Wydanie II: Dębica, 2004 r.
Język: polski

Spis treści

1. Przedmowa do wydania drugiego
2. Biografia autora
3. Rozdział I
4. Rozdział II
5. Rozdział III
6. Rozdział IV
7. Rozdział V
8. Rozdział VI
9. Rozdział VII
10. Rozdział VIII
11. Rozdział IX
12. Rozdział X
13. Żołnierze dywersji na fotografii
14. Skrócony indeks nazwisk i pseudonimów
15. Biogramy bohaterów książki i ludzi dywersji

Zamieszczamy archiwalne wiadomości na temat działań realizowanych na Szlaku Partyzanckim, które były publikowane w 2004 roku na stronie www.szlakpartyzancki.prv.pl.

65. rocznica Powstania Polskiego Państwa Podziemnego – 25.09.2004

Serdecznie zapraszamy do wzięcia udziału w uroczystej Mszy Św. w Kościele garnizonowym AK pw. Św. Jadwigii w Dębicy, dla uczczenia 65. Rocznicy DNIA POWSTANIA POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO, 27 września 1939 roku w VII Rocznicę ustanowienia przez Sejm RP, która odbędzie się 26 września 2004 r. o godz. 10.30

Dziesiątka w akcji – 25.09.2004

24 września do rąk czytelników oddane zostało drugie, poszerzone wydanie książki Władysława Strumskiego pt. „Dziesiątka w akcji”. Ksiązka opowiada o działaniach i losach bojówki dyspozycyjnej Komendy Obwodu Dębica „Deser” podczas akcji o kryptonimie „Burza”.  Drugie wydanie zostało wydane przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dębickiej i można je nabyć w siedzibie Towarzystwa przy ulicy Rzeszowskiej 18(w budynku Galerii MOK), w cenie 28 zł. Wydanie powstało z okazji 65 rocznicy powstania Polskiego Państwa Podziemnego i 60 rocznicy Akcji „BURZA” i jest ono dedykowane żołnierzom dywersji Obwodu „Deser”.

Dębica i Dębiczanie w XX w. – wystawa w Muzeum Regionalnym – 25.09.2004

W piątek 24 września w Muzeum Regionalnym, została otwarta wystawa pt. „Dębica i Dębiczanie w XX wieku”. Jest to druga wystawa z tego cyklu. Tym razem przedstawia losy społeczności dębickiej w okresie II wojny światowej. Na wystawie można zobaczyć wiele cennych eksponatow, które zostały podzielone wg określonej tematyki. Wystawę można oglądać do końca października.
Więcej szczegółów na stronie www.tpzd.pl

Otwarcie…. zapraszamy! – 23.09.2004

Serdecznie zapraszamy na otwarcie ścieżki historyczno – dydaktycznej „Szlak partyzancki II Zgrupowania Armii Krajowej Obwodu Dębica”, które odbędzie się w 65 rocznicę utworzenia Polskiego Państwa Podziemnego, w dniu 27 września 2004 o godz. 9.00 przed kościołem pw. Wniebowzięcia NPM w Gumniskach.

Program uroczystości:
9.00 – uroczyste rozpoczęcie przed Kościołem w Gumniskach, powitanie gości i delegacji młodzieży dębickich szkół, modlitwa przy grobie ks. Tadeusza Boryczki, odsłonięcie i poświęcenie pierwszej tablicy szlaku, okolicznościowe wystąpienia
9.45 – zwiedzanie Izby Pamięci w Publicznym Gimnazjum im. mjr. Adama Lazarowicza w Gumniskach, wyjście młodzieży na szlak, wędrówka (10.00 – 14.30)
14.30 – Msza św. na polanie Kałużówka, uroczyste ogniobranie z udziałem delegacji szkół, obrzędowe harcerskie ognisko
17.00 – zejście z pochodniami ze szlaku na ostatni punkt przejściowy

Otwarcie Szlaku Partyzanckiego – 17.09.2004

27 września 2004 (poniedziałek), w 65. rocznicę powstania Polskiego Państwa Polskiego oraz Szarych Szeregów,  planowane jest otwarcie ścieżki historyczno – dydaktycznej pn. „Szlak Partyzancki II Zgrupowania Armii Krajowej Obwodu Dębica”. Otwarcie poprzedzi sesja naukowa, a następnie uczestnicy przemaszerują całą trasę szlaku. Szczegóły podamy wkrótce…

Tablice na szlaku – 17.09.2004

21 sierpnia w punktach przejściowych Szlak Partyzanckiego zostały umieszczone  tablice z informacją turystyczną, fragmentem poezji, ikonografią. Tablice stoją na drewnianych słupkach wys. ok. 1,9 m. Dodatkowo tablice ozdabiają drewniane ramki i zadaszenia. Tablice zostały ufundowane przez Lasy Państwowe  – Nadleśnictwo Dębica.